آشنایی با بورس اوراق بهادار

بورس چیست؟

بورس اوراق بهادار به واسطه ی داشتن حجم وسیعی از منابع مالی شفاف،  یکی از مطمئن ‌ترین روش های جذب و تامین سرمایه محسوب می شود. پس پذیرش در بورس به معنای بهره‌مندی از حجم وسیعی از سرمایه است که این فقط یکی از دلایل خاص اهمیت ورود به بازار بورس است. بورس اوراق بهادار بازار رسمی و متشکلی است که در آن سهام شرکت ها یا اوراق قرضه دولتی تحت شرایط خاصی خرید و فروش می شود. ویژگی مهم بازار بورس، حمایت قانونی از صاحبان سرمایه و پس اندازها یا سرمایه های راکد است.

بازار بورس بازاری مرجع و مطمئن برای جذب سرمایه ی افراد و بخش های خصوصی به منظور تامین مالی پروژه های سرمایه گزاری بلند مدت است. اصطلاح بورس در بازرگانی داخلی ایران به بازارهای کالاهای سرمایه ای، مصرفی و واسطه ای اطلاق می گردد که در یک محدوده ی جغرافیایی خاص واقع شده است، مانند بورس آهن، بورس فرش در بازار تهران و…

چه چیزی باعث می شود که شرکت ها به بازار بورس وارد شوند؟

اکثر بازرگانان و اقتصاد دانان صرف نظر از دیدگاه‌های مختف آنها، موتور ایجاد رشد و توسعه را سرمایه‌گذاری می‌دانند. در این پروسه، چیزی که بسیار اهمیت دارد این است که سرمایه‌گذاری در بورس به منظور ایجاد افزایش توان تولید و ظرفیت‌های تولیدی همراه با افزایش درآمد و اشتغال انجام می شود و ثبت شرکت ها در بازار بورس، یکی از بهترین انتخاب ها برای تحقق بخشیدن به این موضوع است. چرا که بعد ازتاسيس شركت و ادامه دار شدن فعاليت آن به منابع مالي بيشتري به منظور توسعه دامنه و تنوع فعالیت نیاز است. اين نياز معمولا با محدوديت منابع مالي سرمایه گزاران و سهام‌داران نتیجتا عدم توانايي در پاسخ‌گويي به آن مواجه می شود.

عموماً کلیه ی شرکت‌ها باهدف تأمین منابع مالی اقدام به شرکت در بازار بورس و سرمایه و انتشار اوراق می‌نمایند. به‌طورکلی معمولا دو راه برای تأمین سرمایه به منظور ادامه فعالیت های شرکت، انجام طرح های توسعه و حتی انجام یک پروژه، وجود دارد. این دو عبارتند از:

• روش بدهی
• روش مشارکت

روش اول یعنی اینکه از طریق استقراض از افراد دیگر و یا اخذ وام منابع مالی را تامین کنیم.
روش دوم یعنی اینکه دیگران را در درآمدها و بازده حاصل از کار و فعالیت خود شریک کرده  بخشی از مالکیت را به آنها واگذار کنیم تا بتوانیم در ازای آن منابع مالی و سرمایه ی مورد نیاز خود را تامین کنیم.

بدیهی است هرکدام از این دو روش، مزایا و معایب خاص خود را دارد. برای مثال مزیت روش اول یا بدهی، سپر مالیاتی بودن و یا موقتی بودن آن است. یعنی اینکه بدهی ها روزی به پایان خواهند رسید و وجود بدهی در صورت‌های مالی شرکت ها باعث می‌شود که مالیات کمتری پرداخت نمایند.

اما همین روش معایب خاص خود را دارد، مثلاً ریسک مالی شرکت را افزایش داده و باعث می شود در صورت نبودن نقدینگی کافی به منظور ادای بدهی، شرکت دچار مشکل شود. چه بسا زیان وضرر زیادی به وجود آید که دیگر قابل جبران نباشد و حتی گاها منجر به ورشکستگی و از بین رفتن کسب و کارشرکت گردد.

از طرف دیگر، روش مشارکت نیز مزایایی دارد، مثلا اینکه در این روش، هیچ الزامی برای بازگرداندن وجه و سرمایه دریافت شده وجود ندارد و همچنین فرد وارد شده در بورس شرکت،  در سود و زیان با شرکت شریک خواهد بود، لذا از این بابت هیچ نگرانی‌ای وجود ندارد که در صورت بروز ضرر و زیان، شرکت دچار مشکل شود. اما ازجمله معایب بزرگ این روش، بازگشت ناپذیر بودن سرمایه ی اولیه شرکت  است؛ یعنی آن بخش از سهامی را که شرکت  به غیر واگذار نموده، برای همیشه از دست رفته است.

بر اساس شرایط گفته شده، می‌توان نیازهای مالی فزاینده شرکت  را با تنوع بخشیدن به ترکیب صاحبان سهام و افزایش سرمایه ای که از جانب سهامداران جدید تزریق می شود، تامین کرد. هم‌چنین با ورود شرکت به بازار سهام ، اعتبار شرکت افزایش یافته و شرکت می تواند در بازاری با 70 میلیون نفر جمعیت، منابع مالی مطلوب را جذب کند. علاوه بر این، هنگامی که شرکت توسط سازمان بورس و سهام‌داران جدید مورد نظارت و کنترل قرار بگیرد، فعالیت‌های انحرافی و غیر ضروری شرکت، به دلیل توجه زیاد نهادهای نظارتی کاهش می‌یابد.

مزایای ذکرشده از جمله مهم ‌ترین انگیزه‌های ورود شرکت‌ها به بازار سهام می‌باشد. در حال حاضر شیب تقاضا برای ورود به بازار بورس صعودی بوده و افزایش چشم‌گیری داشته است که این امر منجر به وضع قوانین خاصی به منظور ورود و پذیرش شرکت‌های متقاضی به بورس شده است. وضع این قوانین به منظور شفاف سازی وضعیت کنونی و آینده شرکت و همچنین مشخص نمودن وضعیت سرمایه ی شرکت در مقایسه با سایر رقبای آن می‌باشد که به نوبه ی خود می‌تواند مبنای مناسبی برای تجزیه و تحلیل روند فعالیت شرکت قرار گیرد.

برای ورود شرکت ها  به بازار بورس علاوه بر انجام مراحل قانونی مربوط به ثبت شرکت، بایستی گزارشی کارشناسی مطابق با ساختار اعلام شده از جانب بازار بورس تدوین و به سازمان اوراق بهادار تهران ارائه شود تا بعد از تصمیم‌گیری نهایی توسط کمیته موجود در سازمان در رابطه با شرکت، حکم نهایی آن ابلاغ شود.

شرايط مالی ورود شركت‌ها به بورس

1. شرکت مورد نظر بایستی دارای تابعیت ایرانی بوده و در ایران ثبت شده باشد.
2. شركت بايد سهامی عام باشد.
3. شركت بايد داراي سهام عادي با نام داراي حق رأي باشد و 100 درصد بهاي اسمي آن پرداخت شده باشد و هيچ‌گونه امتياز خاصي براي سهام‌داران شركت وجود نداشته باشد.
   تبصره ای که در این مورد وجود دارد این است که شرکتی که سهام با شرایط ویژه داشته باشد، در صورتی که از طرف هیات پذیرش اوراق بهادار و شورای بورس تایید شود، قابل پذیرش خواهد بود.
4. حداقل دو سال از تاريخ تاسیس شركت گذشته باشد.
5. حداق مبلغ سرمایه گزاری شرکت ده میلیارد ریال باشد.
6. در زمان پذيرش شرکت برای ورود به بازار بورس، نبايد بيشتر از 80 درصد از سهام شركت در اختيار كمتر از 10 نفر سهام‌دار باشد. اين نسبت نیز بایستی در پايان دومين سال پس از پذيرش به 75 درصد تقلیل يابد. به علاوه حتما بایستی بعد از گذشت شش ماه از تاريخ درج شرکت در بازار بورس و تا زماني كه نام شركت در تابلو دوم بورس درج شود، حداقل 500 سهامدار داشته باشد.
   تبصره موجود در این بند این است که  در مورد شركت‌هاي دولتي كه تابع مقررات قانوني هستند، سهام آنها بايستي از طريق بورس اوراق بهادار به مردم واگذار شود، رعايت اين بند در زمان پذيرش شرکت اجباری نیست. شركت‌هاي ياد شده بایستی حداکثر ظرف مدت شش ماه از تاريخ پذيرش، شرايط عمومی خود را با مقررات اين بند تطبيق دهند.
7. مجموع سهام متعلق به وزارتخانه ها، دولت، مؤسسه ها و شركت هاي دولتي، نبايد از 49 درصد سهام شركت بيشتر باشد.
   تبصره ی موجود در این بند این است که شركت هاي دولتي مذكور در اين بند موظفند حداكثر بعد از مدت دو سال از تاريخ پذیرش شرکت و درج نام آن در فهرست نرخ‌هاي بورس، وضعيت عمومی خود را با شرايط فوق‌الذکر تطبيق دهند.
8. شركت بايد در دوره  های متوالی زمانی سودآور بوده و امكان سودآوري و افزایش  آن در آينده وجود داشته باشد و ضرر و زيان انباشته نداشته باشد.
9. نسبت حقوق و سهم  صاحبان سهام شركت نسبت به كل دارائي‌ها، از حد نرمالی برخوردار بوده و نباید از 30 درصد كمتر باشد. در صورتي كه نسبت مشخص شده از حداقل تعيين شده در اين شرط كمتر باشد، اما به تشخيص هيأت پذيرش از حد مناسبی برخوردار باشد، بايد نسبت حقوق و سهم صاحبان سهام به  کل دارائيهاي ثابت، حداقل از 50 درصد كمتر نباشد.
10. اساس‌نامه شركت بايستی طوري تنظيم شده باشد كه به تشخيص هيأت پذيرش بورس، حقوق سهامداران جزئی در آن محفوظ باشد.
11. شركت بايستی نظام حسابداري مطلوب داشته باشد و به تشخيص هيأت پذيرش، در مورد شركت هاي توليدي(حسابداري صنعتي) استقرار داشته باشد. علاوه بر این  کلیه ی دفاتر و حسابهاي شركت بايد مطابق با  استانداردهاي حسابداري مصوب در كشور، نوشته شده باشد.
12. شركت متقاضي ورود به بازار بورس، بایستی گزارش هاي حسابرسي دو دوره مالي متوالي پيش از زمان پذيرش را به طور کلی به سازمان بورس ارائه نمايد. تمامی این گزارش ها بايستي توسط مؤسسات حسابرسي رسمي ايران كه واجد ويژگي هاي خاص مصوب شوراي بورس هستند، تهيه شده باشد.
13. براي شركتهاي فعال در تالار فرعي، علاوه بر دارا بودن شرايط فوق، سهام شركت و ميزان فعاليت آن در مدت زمان شش ماهه ورود به بازار بورس، بنا به تشخيص دبير كل سازمان بورس اوراق بهادار تهران، بايستی از وضعيت مطلوبي برخوردار باشد. در غير اين صورت، کلیه ی گزارشات جهت اخذ تصمیم نهایی به هیات پذیرش گزارش می شود.

شرایط اختصاصی ورود شرکت‌ها در بازار اول – تابلوی اصلی

1. وجود سهام شناوری حداقل ۲۰%
2. دارا بودن حداقل میزان سرمایه ثبت شده شرکت به ارزش ده میلیارد ریال
3. گذشت حداقل ۳ سال از سابقه فعالیت پیش از پذیرش در بورس
4. عدم وجود بدهی های انباشته در ترازنامه و ضرر و زیان
5. مطلوبیت سیستم حسابداری به لحاظ مالی
6. سودآوری در ۳ دوره مالی متوالی منتهی و دارا بودن چشم اندازی روشن از لحاظ سود آوری
7. حداقل نسبت حقوق صاحبان سهام به کل دارایی ها ۳۰%
8. تایید صورت‌های مالی توسط حسابرسان معتمد سازمان بورس
9. عدم وجود محکومیت کیفری برای مدیر عامل و اعضای هیئت مدیره
10. عدم وجود دعاوی حقوقی با اهمیت بر صورت‌های مالی شرکت
11. عدم وجود مردودی صورت های مالی از نظر حسابرسان معتمد

شرایط اختصاصی ورود شرکت ها در بازار اول- تابلوی فرعی

1. وجود حداقل سهام  شناوری ۱۵%
2. دارا بودن حداقل سرمایه ثبت شده شرکت به ارزش ۵۰۰ میلیارد ریال
3. گذشت حداقل ۳ سال فعالیت پیش از پذیرش در بازار بورس
4. عدم وجود زیان انباشته در ترازنامه و ضرر های ثبت شده
5. مطلوبیت سیستم حسابداری به لحاظ مالی
6. سودآوری در ۲ دوره مالی متوالی و ارائه چشم اندازی روشن از لحاظ سود آوری
7. حداقل نسبت حقوق صاحبان سهام به کل دارایی‌ها ۲۰%
8. تایید صورت‌های مالی توسط حسابرس معتمد سازمان بورس
9. عدم وجود محکومیت کیفری برای مدیر عامل واعضای هیئت مدیره
10. عدم وجود دعاوی حقوقی با اهمیت بر صورت‌های مالی
11. عدم وجود مردودی صورت‌های مالی دو دوره منتهی به پذیرش